Ο λόγος στα παιδιά με την τεχνική «Τι νέα;» Παιδαγωγική Φρενέ

 

 

Τα παιδιά της Γ΄ και ΣΤ΄τάξης  στο πλαίσιο της  παιδαγωγικής Φρενέ υποστηρίζονται ως   ομάδα  αναπτύσσουν τη φιλία, τη συνεργασία, την αλληλοβοήθεια, το μοίρασμα, τνο αλληλοσεβασμός. Το παιδιά νοιώθουν το σχολείο τους ως μια υπόθεση συλλογική και δική τους. Οι μαθητές λειτουργούν ως κοινότητα, αναλαμβάνουν ρόλους και ευθύνες σε συλλογικά έργα και δράσεις – από το πότισμα των λουλουδιών της τάξης, τον καταμερισμό της φροντίδας του σχολικού κήπου, ως τη βιβλιοθήκη, την ανακύκλωση ή τη σύνταξη των σχολικών εντύπων.

Τα παιδιά κοινωνικοποιούνται θετικά αναπτύσσοντας την υπευθυνότητα και τη συνέπεια και με αυτό τον τρόπο καλλιεργούν την αυτονομία και την ελευθερία. Η έννοια της ελευθερίας είναι θεμελιακή στην παιδαγωγική Φρενέ όπως και ο σεβασμός στα δικαιώματα του παιδιού.

Ο λόγος στα παιδιά με την τεχνική «Τι νέα;» (« Quoi de neuf? »)

Πρόκειται για μια τεχνική, η οποία χρησιμοποιείται πολύ στο δημοτικό σχολείο. Η ονομασία «Τι νέα;» προέρχεται από τη θεσμική παιδαγωγική. Τη δεκαετία του 70, μια ομάδα εκπαιδευτικών Freinet θέλησε να κατανοήσει τη φύση της σχέσης μεταξύ εκπαιδευτικού και μαθητή, υπό το πρίσμα των νέων δεδομένων που έφερε η ψυχανάλυση. Η ομάδα αυτή υπογράμμισε την αναγκαιότητα του να τεθούν σε εφαρμογή οι «θεσμοί» (συμβούλιο, επαγγέλματα, ζώνες συμπεριφοράς, εσωτερικό νόμισμα…..), οι οποίοι αποτρέπουν  μια αφομοιωτική σχέση μεταξύ εκπαιδευτικού και μαθητή, ενώ αντίθετα επιτρέπουν στο δεύτερο να προοδεύσει μέσα σε αυτονομία. Η τεχνική αυτή, λοιπόν, αποτελεί μία από τις θεσμοθετημένες στιγμές της εκπαιδευτικής διαδικασίας.

Τα παιδιά μεταφέρουν στην τάξη ό,τι τους συμβαίνει έξω από αυτή. Σκοπός είναι να δημιουργηθεί ουσιαστικά ένα πλαίσιο ελεύθερου λόγου, στο οποίο θα μπορεί το καθένα να λέει αυτό που το απασχολεί και παράλληλα να γίνει κατανοητό στους υπόλοιπους. Αυτό του επιτρέπει να εκτονώνει ένα μέρος της έντασης που έχει μέσα του, ενώ δημιουργεί επίσης ένα κλίμα εμπιστοσύνης και διευκολύνει την εργασία. Από την άλλη πλευρά, οι ιδέες που ακούγονται μπορεί να εξελιχθούν σε σχέδια εργασίας: καθένας λοιπόν ρίχνει «στην κυψέλη» ιδέες για περαιτέρω έρευνα ή ερωτήματα προς απάντηση.

Αν και πρόκειται για τεχνική αρκετά συγκεκριμένη, υπάρχουν κάποιοι ειδικοί όροι που δεν είναι διαπραγματεύσιμοι:

Σεβόμαστε όποιον παίρνει το λόγο και δε κοροϊδεύουμε!
Ότι ακούγεται στη συζήτηση δε βγαίνει έξω από την ομάδα!
Τα θέματα για παρουσίαση τίθενται ελεύθερα!

Μεταβλητοί όροι:

η εγγραφή στο «Τι νέα;» (αυθόρμητα, στον πίνακα)
η προεδρία και η γραμματεία (Ποιος κάνει τι;)
η διάρκεια (και ο χρόνος)
ο χρόνος ομιλίας των παιδιών
η κατανομή του λόγου

 

Το Συμβούλιο

Το Συμβούλιο είναι βασικός θεσμός της συνεργατικής τάξης, που κινείται προς την κατεύθυνση της αυτοδιαχείρισης. Τα παιδιά θεσπίζουν τους κανόνες τους, διαχειρίζονται τις συγκρούσεις, εξετάζουν τις προτάσεις που αφορούν τις δραστηριότητες και τις σχέσεις τους στους κόλπους της ομάδας. Μπορούν επίσης να ολοκληρώσουν το πλάνο εργασίας τους για την εβδομάδα ή να συζητήσουν για τα επιτεύγματα τους.

 

2.1. Το συμβούλιο ένας θεμελιώδης θεσμός

Ο πλούτος και η πολυπλοκότητα των δραστηριοτήτων και των σχέσεων στους κόλπους της συνεταιριστικής τάξης, απαιτούν μια καλή κοινωνική οργάνωση, αλλά και τη δημιουργία θεσμών, ώστε να ανταποκρίνονται στις ανάγκες που εντοπίζονται από την ομάδα.

Σύμφωνα με τον Femand Oury, οτιδήποτε θεσπίζει η ομάδα με βάση την καθημερινότητα που βιώνει, μπορεί να ονομαστεί θεσμός: οι «κανόνες της τάξης», τα καθήκοντα (ευθύνες, υπηρεσίες…..), οι ρόλοι (πρόεδρος, γραμματέας), η υπόσταση του καθένα, οι βάρδιες, τα πλαίσια ελεύθερου λόγου («Τι νέα», συμβούλιο)….

Μεταξύ των θεσμών αυτών το συμβούλιο κατέχει μια σημαντική θέση. Αποτελεί τη θεσπίζουσα δομή, το πλαίσιο ανταλλαγής λόγου, στο οποίο τα μέλη της ομάδας από κοινού αναλύουν τις διαφορετικές πτυχές της συλλογικής τους ζωής, παίρνουν αποφάσεις και αξιολογούν την εφαρμογή τους. Η οργάνωση του, λοιπόν, είναι θεμελιώδους σημασίας. Για να είναι αξιόπιστο, οφείλει να είναι και αποτελεσματικό.

 

2.2. Η οργάνωση του συμβουλίου

Τι είναι το συμβούλιο; «Επιτρέπει να γίνονται σεβαστοί οι κανόνες, να κοινοποιεί τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο καθένας, να μιλάει, να προτείνει, να βρίσκονται λύσεις, να βοηθούνται όσοι αντιμετωπίζουν προβλήματα……. Όλα αυτά είναι θεμιτά, αφού δεν είναι μόνο ο δάσκαλος που αποφασίζει.»

Τα παιδιά αντιλαμβάνονται το συμβούλιο σαν ένα σημαντικό πλαίσιο πληροφόρησης, ανάλυσης, ρύθμισης και οργάνωσης, στο οποίο μοιράζονται τη συλλογική εξουσία με τον ενήλικα. Υπάρχει πραγματική δυνατότητα για αυτά να επιδράσουν άμεσα στις συνθήκες ζωής και εργασίας τους. Όμως, η εξουσία του συμβουλίου εξαρτάται από τις ικανότητες του εκπαιδευτικού να κάνει σεβαστές τις αποφάσεις του: Δεν μπορώ να μοιραστώ παρά μόνο την εξουσία που κατέχω κι εγώ ο ίδιος.

 

Η λειτουργία του συμβουλίου

Η ανάλυση της διαδικασίας της αυτοδιαχείρισης στο σχολείο με οδήγησε να διακρίνω τέσσερα κύρια στάδια: προτείνω, συζητώ, αποφασίζω, εφαρμόζω. (….)

 

2.2.1. Πριν το συμβούλιο

Καθένας, παιδί ή ενήλικας,  έχει τη δυνατότητα να ασκήσει ελεύθερα κριτική και να διατυπώσει προτάσεις. Οποιαδήποτε κριτική, είτε αφορά πρόσωπο, είτε τη λειτουργία της τάξης, θα πρέπει να υπογράφεται. Αυτός βέβαια που ασκεί την κριτική του γνωρίζει πως οφείλει να την αιτιολογήσει. Κριτική μπορεί να ασκηθεί και σε ένα εκπαιδευτικό επίσης, ενώ σε αυτή την περίπτωση, ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να λογοδοτήσει για τις πράξεις τους ενώπιον του συμβουλίου.

Σύμφωνα με το Freinet, «όταν ένα μέλος μιας κοινότητας δηλώσει δημοσίως ό, τι έχει να πει, όσο σοβαρό κι αν είναι, θα πρέπει να επαινείται για την ηθική και πολιτική του τόλμη».

Μια πρόταση, για να γίνει κατανοητή από όλους και να αποτελέσει το αντικείμενο μιας σοβαρής συζήτησης, απαιτεί ένα πρότερο προβληματισμό. Αυτή η απαίτηση φυσικά διαμορφώνεται ανάλογα με τις ικανότητες των παιδιών.

 

2.2.2. Λεπτομερής προετοιμασία της διεξαγωγής

Δεν υπάρχει πρότυπο σχέδιο για τη διεξαγωγή ενός συμβουλίου… Ωστόσο, πολλοί αρχίζουν με μια υπενθύμιση και έναν έλεγχο των αποφάσεων που ελήφθησαν κατά την τελευταία συνεδρίαση. Στη συνέχεια, συνήθως η ημερήσια διάταξη δομείται γύρω από τρεις κύριες θεματικές:

α. Οι δραστηριότητες

Η αξιολόγηση των ατομικών εργασιών, τα εργαστήρια, οι ομαδικές δραστηριότητες της εβδομάδας, και η εξέταση των νέων προτάσεων οδηγούν σε ένα προγραμματισμό των σχεδίων εργασίας, αλλά και την τελική διαμόρφωση του προγράμματος. Ενίοτε προϋποθέτουν την  αναδιοργάνωση του χώρου, την απόκτηση εξοπλισμού και τον ισολογισμό του συνεταιρισμού.

β. Η υλική και θεσμική οργάνωση της τάξης

Για την κάλυψη των αναγκών, η οργάνωση της τάξης πρέπει να είναι πολύ δομημένη. Η λειτουργία των ομάδων, των εργαστηρίων, των διαφόρων θεσμικών οργάνων, και η ανάληψη ευθυνών βρίσκονται  ως εκ τούτου, υπό συνεχή εξέταση.

γ. Η ζωή στην ομάδα

Η επίλυση των συγκρούσεων και  των προβλημάτων στις διαπροσωπικές σχέσεις, ο σεβασμός των κανόνων ζωής και η ενδεχόμενη αμφισβήτηση τους αποτελούν επίσης μια σημαντική λειτουργία του συμβουλίου.

Κάθε τι που βρίσκεται στην ημερήσια διάταξη της επιλεγμένης ημέρας είναι θέμα  συζήτησης. Όταν πρέπει να ληφθεί μια απόφαση και δεν μπορεί να επιτευχθεί συναίνεση, σε αυτή την περίπτωση  γίνεται  ψηφοφορία.

Ο παιδαγωγικός σχεδιασμός, η ηλικία των παιδιών, ο χρόνος που διατίθεται στο  συμβούλιο, η επείγουσα ανάγκη λήψης μιας απόφασης, μπορεί να οδηγήσουν στο να δοθεί προτεραιότητα σε ορισμένες περιπτώσεις  σε ένα από τα θέματα της ημερήσιας διάταξης σε σχέση με ένα άλλο.

 

2.3. Ο ρόλος του δασκάλου

(…) Ο ρόλος του δασκάλου αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την επιτυχία, αλλά είναι δύσκολο να μετρηθεί. Απαιτείται πολλή προσοχή,  ώστε να δοθεί  χώρος στους απαραίτητους ψηλαφισμούς, αλλά και να αποφευχθούν παράλληλα αποθαρρυντικές αποτυχίες: χρειάζεται να δίνει στην ομάδα  όσο το δυνατόν περισσότερες  πρωτοβουλίες, αλλά και να την κατευθύνει προς την αυτονομία της,  να παρεμβαίνει για να βοηθήσει να διευκρινιστεί ένα πρόβλημα είτε να επιλεγεί μια λύση ή για τη διαχείριση ταραχών … αλλά και να αρνείται, εξηγώντας όμως τους λόγους της άρνησης του, τις αποφάσεις που αντιτίθενται στους σκοπούς, τις αρχές και τις αξίες της τάξης.

 

2.4. Ο σεβασμός των αποφάσεων

Οι αποφάσεις, που είναι αποτελέσματα επιλογής με διαύγεια ύστερα από σκέψη, πρέπει να εφαρμόζονται: ο καθένας είναι αλληλέγγυα συνυπεύθυνος με τους άλλους. Ο δάσκαλος είναι ο εγγυητής των αποφάσεων, όμως τα παιδιά οφείλουν επίσης να συμβάλλουν σε αυτές, αφενός εκτελώντας τις προβλεπόμενες εργασίες τους, και αφετέρου αναλαμβάνοντας ευθύνες, η  χρησιμότητα των οποίων έχει προσδιοριστεί από πριν. Αυτό είναι το μερίδιο του καθένα για τη συμμετοχή του στο συνεταιρισμό.

Η άσκηση εξουσίας για τη λήψη αποφάσεων συνεπάγεται και την υποχρέωση να συμμετοχής στην εφαρμογή τους.  Κάθε ένας  συμμετέχει ανάλογα με τις δυνατότητες του.

 

2.5. Δημιουργία συνθηκών για εφαρμογή

Αρχικά, χρειάζεται να καλλιεργήσουμε στα παιδιά την επιθυμία να γίνει το συμβούλιο, να δημιουργήσουμε την ανάγκη για αυτή τη συνάντηση που δεν γνωρίζουν, να τα κάνουμε να αναρωτηθούν: «Ποιος είναι το συμβούλιο;». Aυτό αποτελεί μια αναγκαιότητα προκειμένου να συμμετάσχουν στο συμβούλιο, με όλη τους τη θέληση. Μάλιστα, είτε μπορεί να γίνει άμεσα, είτε μπορούμε να περιμένουμε την εφαρμογή των δραστηριοτήτων εκείνων που ευνοούν την ανταλλαγή και τη συνεργασία.

Για παράδειγμα, αν τύχει ένα παιδί να έλθει για να αναφέρει ένα πρόβλημα, ή να κάνει μια πρόταση, πείτε του «Θα μιλήσουμε στο συμβούλιο!». Κάποια άλλη στιγμή επίσης, μπορεί να τύχει να απαντήσετε: «Θα τα πούμε στο συμβούλιο, τη Δευτέρα!»

Την ημέρα του συμβουλίου, θα πρέπει να είναι όλα έτοιμα: οι καρέκλες να είναι τοποθετημένες σε κύκλο, να υπάρχουν οι κανονισμοί κατανομής του λόγου και η ημερήσια διάταξη … Πρόκειται για κάτι το επίσημο.

«Το συμβούλιο είναι ανοιχτό! Έχετε το δικαίωμα να πείτε ό, τι θέλετε σχετικά με τη ζωή της τάξης.»

 

Βιβλιογραφία

FREINET, C. (1960). L’éducation morale et civique, Bibliothèque de l’École Moderne.

LE GAL, J. (1995). «Une aventure autogestionnaire dans le mouvement Freinet», In Les pédagogies autogestionnaires, Patrick Boumard, Ahmed Lamihi, Ed. Yvan Davy.

OURY, F., VASQUEZ A. (1971). De la classe coopérative à la pédagogie institutionnelle, Maspero.

POCHET C., OURY F. (1979). Qui c’est l’conseil ?, Maspero.